Η Παλμεροκρατία: Μια σκοτεινή περίοδος της κυπριακής ιστορίας

Η Παλμεροκρατία αποτελεί μια από τις πιο σκοτεινές και καταπιεστικές σελίδες στη νεότερη ιστορία της Κύπρου, μια περίοδο που χαράχτηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη του κυπριακού ελληνισμού. Ο όρος αναφέρεται στο διάστημα από τα τέλη Οκτωβρίου του 1931 έως τον Οκτώβριο του 1940, κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιοκρατίας (1878-1960), και πήρε το όνομά του από τον κυβερνήτη σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ (1933-1939). Ωστόσο, η Παλμεροκρατία δεν περιορίζεται μόνο στη θητεία του Πάλμερ, αλλά καλύπτει μια δεκαετία δικτατορικών μέτρων που επιβλήθηκαν μετά τα Οκτωβριανά του 1931, με στόχο την καταστολή του εθνικού φρονήματος των Ελληνοκυπρίων και την εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας. Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε τα γεγονότα που οδήγησαν στην επιβολή αυτού του καθεστώτος, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν, τις συνέπειες για τον κυπριακό λαό και το τέλος αυτής της δύσκολης περιόδου.

Η Παλμεροκρατία δεν ξεκίνησε από το πουθενά. Η αφετηρία της βρίσκεται στα Οκτωβριανά του 1931, σε μια αυθόρμητη εξέγερση των Ελληνοκυπρίων ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία. Δεν επρόκειτο για μια οργανωμένη επανάσταση, αλλά για ένα ξέσπασμα λαϊκής οργής που σάρωσε το νησί, με κορυφαία στιγμή την κατάληψη και πυρπόληση του κυβερνείου στη Λευκωσία, υπό την κυβερνητεία του σερ Ρόναλντ Στορς. Οι αιτίες της εξέγερσης ήταν πολλαπλές: η οικονομική εκμετάλλευση από τους Βρετανούς, η έλλειψη πολιτικών ελευθεριών και η αδιάλλακτη στάση της αποικιακής διοίκησης απέναντι στο αίτημα για ένωση με την Ελλάδα.

Η εξέγερση, αν και δυναμική, δεν είχε την οργάνωση που απαιτείτο για να πετύχει. Ο βρετανικός στρατός την κατέστειλε γρήγορα και με σκληρότητα, αφήνοντας πίσω του νεκρούς, τραυματίες και ένα κλίμα φόβου. Η αποτυχία των Οκτωβριανών έδωσε στους Βρετανούς την αφορμή που χρειάζονταν για να επιβάλουν ένα καθεστώς απόλυτης δικτατορίας, το οποίο θα διατηρούνταν για σχεδόν μια δεκαετία. Τα γεγονότα αυτά σηματοδότησαν την αρχή μιας περιόδου καταστολής που έμεινε γνωστή ως Παλμεροκρατία.

Μετά τα Οκτωβριανά, οι Βρετανοί πήραν δραστικά μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρξει ξανά παρόμοια κατάσταση. Αν και ο Πάλμερ ανέλαβε κυβερνήτης το 1933, η πολιτική καταπίεσης ξεκίνησε αμέσως μετά το 1931 και συνεχίστηκε από τους προκατόχους και διαδόχους του, όπως τον σερ Ρέτζιναλντ Έντουαρντ Σταμπς (1932-1933) και τον σερ Γουίλιαμ Ντένις Μπάτερσιλ (1939-1940). Τα μέτρα που επιβλήθηκαν, είχαν διπλό σκοπό: τη διατήρηση της τάξης και την υποταγή του κυπριακού λαού.

Το Νομοθετικό Συμβούλιο διαλύθηκε, οι εκλογές για βουλευτές, δημάρχους και κοινοτάρχες καταργήθηκαν, και οι διορισμοί γίνονταν πλέον από την αποικιακή διοίκηση. Ο τύπος φιμώθηκε με αυστηρή λογοκρισία, η οποία επεκτάθηκε σε κάθε μορφή επικοινωνίας, ακόμα και στα τηλεγραφήματα. Πολιτικές οργανώσεις, κόμματα και συνδικάτα απαγορεύτηκαν, ενώ οι δημόσιες συγκεντρώσεις κρίθηκαν παράνομες, εκτός από ειδικές περιπτώσεις όπως γάμους ή κηδείες, και ακόμα κι αυτές συχνά απαιτούσαν άδεια. Η αστυνομία απέκτησε υπέρμετρες εξουσίες, με δικαίωμα σύλληψης χωρίς ένταλμα, ακόμα και με απλές υποψίες.

Ο Πάλμερ, φτάνοντας στην Κύπρο το 1933, ενίσχυσε και επέκτεινε αυτά τα μέτρα. Με την εμπειρία του από προηγούμενες αποικιακές θέσεις στη Νιγηρία και την Γκάμπια, εφάρμοσε μια πολιτική σιδηράς πυγμής. Οι δημοτικές εκλογές παρέμειναν καταργημένες, και οι τοπικοί άρχοντες διορίζονταν από τον ίδιο, συχνά από πρόσωπα συνεργάσιμα με το καθεστώς, δημιουργώντας το φαινόμενο της «μουχταροκρατίας».

Πέρα από τη διατήρηση της τάξης, οι Βρετανοί είχαν έναν ακόμα στόχο: να κάμψουν το εθνικό φρόνημα των Ελληνοκυπρίων και την επιθυμία τους για ένωση με την Ελλάδα. Η ελληνική σημαία απαγορεύτηκε, όπως και οι εικόνες εθνικών ηρώων ή οποιαδήποτε έκφραση εθνικών συναισθημάτων. Η εκπαίδευση τέθηκε υπό τον πλήρη έλεγχο της αποικιακής διοίκησης, με τον Πάλμερ να επιβάλλει την υποχρεωτική διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας και να καθορίζει τη διδακτέα ύλη, ιδιαίτερα στην ιστορία, για να αποδυναμώσει την ελληνική ταυτότητα.

Η Εκκλησία της Κύπρου, ιστορικός πυλώνας του κυπριακού ελληνισμού, υπέστη βαρύ πλήγμα. Μετά τα Οκτωβριανά, οι επίσκοποι Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς και Κυρηνείας Μακάριος εξορίστηκαν, ενώ ο Πάφου Λεόντιος περιορίστηκε. Ο θάνατος του Αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Γ το 1933 άφησε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο κενό, και οι Βρετανοί εμπόδισαν τη διεξαγωγή εκλογών, αφήνοντας την Εκκλησία ακέφαλη. Ο Λεόντιος, ως τοποτηρητής, συνέχισε να αγωνίζεται, αλλά υπέστη διώξεις, με εκτοπισμούς το 1938 και το 1939 για τις εθνικές του ομιλίες.

Η Παλμεροκρατία είχε βαριές συνέπειες για τους Κυπρίους. Πολιτικά, έχασαν κάθε ελευθερία, ενώ οικονομικά επιβαρύνθηκαν με αποζημιώσεις για τις ζημιές των Οκτωβριανών. Πολλοί ηγέτες εξορίστηκαν ή φυλακίστηκαν, και η καθημερινή ζωή έγινε ασφυκτική υπό τον στρατιωτικό νόμο και τη λογοκρισία. Η Ελλάδα, αν και συμπαθούσε τον αγώνα των Κυπρίων, δεν μπόρεσε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια, περιοριζόμενη σε συμβολικές εκδηλώσεις αλληλεγγύης.

Η οικονομία του νησιού παρέμενε σε άθλια κατάσταση, με τους χωρικούς να αντιμετωπίζουν ακραία φτώχεια. Ωστόσο, τα συνδικάτα, παρά τους περιορισμούς, αποτέλεσαν μια διέξοδο αντίδρασης, με απεργίες όπως αυτές των οικοδόμων και των μεταλλωρύχων της Σκουριώτισσας να προσπαθούν να δείξουν την ανθεκτικότητα του λαού.

Η Παλμεροκρατία έληξε τον Οκτώβριο του 1940, όχι λόγω εσωτερικής αλλαγής πολιτικής, αλλά εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων, και ιδιαίτερα της Βρετανίας, άλλαξε το σκηνικό. Οι Βρετανοί, θέλοντας να προσεταιριστούν τους Κυπρίους, χαλάρωσαν τα μέτρα, επιτρέποντας την ύψωση ελληνικών σημαιών και τη συμμετοχή χιλιάδων Κυπρίων στον συμμαχικό αγώνα. Ο Πάλμερ είχε ήδη αποχωρήσει το 1939, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά καταπίεσης και διχασμού.

Η Παλμεροκρατία υπήρξε μια περίοδος δοκιμασίας για τον κυπριακό ελληνισμό, με σκληρά μέτρα που κατέστειλαν προσωρινά την αγωνιστική του διάθεση. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να σβήσουν το όνειρο της ελευθερίας και της ένωσης με την Ελλάδα. Η ανθεκτικότητα του κυπριακού λαού, η αντίσταση της Εκκλησίας και οι μικρές νίκες μέσα από τους εργατικούς αγώνες, δείχνουν ότι, παρά την καταστολή, το εθνικό φρόνημα παρέμεινε ζωντανό. Σήμερα, η Παλμεροκρατία παραμένει ένα σύμβολο του αγώνα για ελευθερία και αξιοπρέπεια, υπενθυμίζοντας το τίμημα που πλήρωσε ο κυπριακός λαός για τα δικαιώματά του.

Κυριάκος Γεωργίου

Φιλόλογος-Αρθρογράφος