Άνοιξη της Πράγας-Εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Άνοιξη της Πράγας ονομάζεται η προσπάθεια του ηγέτη της Τσεχοσλοβακίας Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ να εφαρμόσει ένα φιλελεύθερο και δημοκρατικό πρόγραμμα στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Η Άνοιξη της Πράγας ενισχύθηκε από το φιλελεύθερο και κριτικό πνεύμα που αναπτύχθηκε στη χώρα τη χρονιά εκείνη, μετά από πολλά χρόνια κομμουνιστικού καθεστώτος. Ήταν μια προσπάθεια εγκαθίδρυσης του υπαρκτού σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο. Δηλαδή, χωρίς να εκτραπεί από τον υπαρκτό σοσιαλισμό, προσπάθησε να του δώσει περισσότερες πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες.

Ο Ντούμπτσεκ τη χρονιά αυτή, το 1968, διαδέχτηκε τον σκληροπυρηνικό κομμουνιστή Άντονυ Νοβότνι στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας. Κατά την ανάληψη της ηγεσίας του υποσχέθηκε να εκσυγχρονίσει τον σοσιαλισμό της χώρας και να του προσδώσει ανθρώπινο πρόσωπο, με περισσότερες ελευθερίες, δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα. Ήδη από το 1960 η χώρα έπεσε σε βαθειά οικονομική και κοινωνική κρίση, αλλά οι ηγέτες του ΚΚ της Τσεχοσλοβακίας εμπόδιζαν τις αλλαγές και την οποιαδήποτε κριτική. Μάλιστα η οικονομική ύφεση την εποχή εκείνη ήταν η χειρότερη από όλες τις χώρες του Συμφώνου της Βασοβίας.

Έτσι, μέσα και έξω από το Κόμμα άρχισαν να ακούγονται όλο και περισσότερες φωνές για εκσυγχρονισμό και μεταρρυθμίσεις. Με την πάροδο του χρόνου οι φωνές αυτές μεγάλωναν κι έφερναν το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας ολοένα και σε πιο δύσκολη θέση. Αποτέλεσμα της κορύφωσης των αντιδράσεων ήταν το 1967 στο συνέδριο της Ένωσης Τσεχοσλοβάκων Λογοτεχνών να ασκηθεί δριμεία κριτική στο καθεστώς. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ξέσπασαν διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις φοιτητών, τις οποίες ο Νοβότνι κατέπνιξε βίαια. Αυτό προκάλεσε την οργή των μεταρρυθμιστών κομμουνιστών, οι οποίοι τον Ιανουάριο του 1968 κατάφεραν να εκπαραθυρώσουν τον Νοβότνι και να αναδείξουν τον Ντούμπτσεκ στην ηγεσία του κόμματος. Ο Ντούμπτσεκ, αν και στην αρχή προσπάθησε να φρενάρει κάπως το κύμα των μεταρρυθμιστών, στη συνέχεια υιοθέτησε ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, το οποίο κατά βάση προνοούσε τα ακόλουθα:

– Ελευθερία λόγου και έκφρασης. Καταργήθηκε η λογοκρισία και μπορούσε οποιοσδήποτε ήθελε να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του, χωρίς να έχει οποιεσδήποτε συνέπειες.– Ανεξαρτησία των ΜΜΕ. Δόθηκε πολύ μεγαλύτερη ελευθερία στα μέσα ενημέρωσης να ασκούν το λειτούργημά τους όπως τα ίδια νόμιζαν καλύτερα.– Πολυκομματικό σύστημα. Άρχισε να εξετάζεται το ενδεχόμενο να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν περισσότερα του ενός κόμματος, το οποίο φυσικά τότε ήταν το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας.– Οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Προτάθηκαν πολλές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, ώστε να λειτουργεί όχι συγκεντρωτικά, όπως ήταν τότε, αλλά περισσότερο αποκεντρωτικά.

Η Σοβιετική Ένωση, υπό την ηγεσία του Μπρέζνιεφ, αν και αρχικά στήριξε την ηγεσία του Ντούμπτσεκ, στη συνέχεια, βλέποντας όλες αυτές τις μεταρρυθμίσεις και φοβούμενη τον αντίκτυπο που ενδεχομένως να είχε στο υπόλοιπο ανατολικό μπλοκ και στις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, άρχισε να προβληματίζεται πώς να τις σταματήσει πριν επεκταθούν και οδηγήσουν σε αμφισβήτηση το σοσιαλιστικό τους μοντέλο. Αρχικά συγκάλεσε συνομιλίες με την Τσεχοσλοβακία και μερικές από τις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες. Σε αυτές συμμετείχαν η Σοβιετική Ένωση, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Ανατολική Γερμανία, για να συζητήσουν την κατάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Ο Ντούμπτσεκ προσπαθούσε να τους πείσει και να τους διαβεβαιώσει ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν σήμαιναν απομάκρυνση από τον σοσιαλισμό. Φαίνεται όμως ότι δεν τα κατάφερε. Οι 5 σοσιαλιστικές χώρες έκαναν και άλλες συνατήσεις χωρίς την παρουσία της Τσεχοσλοβακίας, για να βρουν τρόπους να παγώσουν τις μεταρρυθμίσεις.

Τελικά, και παρακινούμενοι και από σκληροπυρηνικούς Τσεχοσλοβάκους κομμουνιστές, οι οποίοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι τις μεταρρυθμίσεις, θεωρώντας ότι δηλητηρίαζε το σοσιαλιστικό μοντέλο, οι 4 χώρες (εκτός της Ανατολικής Γερμανίας που δεν πήρε μέρος στην εισβολή, αλλά βρισκόταν σε κατάσταση ετοιμότητας) αποφάσισαν να εισβάλουν στην Τσεχοσλοβακία τα μεσάνυχτα της 20ης Αυγούστου 1968. Το επίσημο ΚΚ Τσεχοσλοβακίας κάλεσε τον κόσμο να μην προβάλει αντίσταση στην εισβολή για να μην υπάρξουν θύματα. Ο κόσμος προσπάθησε από μόνος του να δείξει ανυπακοή και πολλοί έστρεψαν τις πινακίδες κυκλοφορίας προς λάθος κατευθύνσεις για να παραπλανήσουν τους εισβολείς. Εργάτες βγήκαν στους δρόμους και προσπαθούσαν να εμποδίσουν τα τανκς να κινηθούν, ενώ πολλοί Τσεχοσλοβάκοι απαιτούσαν έντονα από τους εισβολείς εξηγήσεις. Αυτό βέβαια δεν μπορούσε να ανακόψει την εισβολή, μάλλον ήταν απέλπιδες μεμονωμένες προσπάθειες χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα.

Η εισβολή είχε ως αποτέλεσμα να τερματιστούν οι μεταρρυθμίσεις και να εγκαθιδρυθεί και πάλι η σκληροπυρηνική κομμουνιστική ηγεσία, υπό την άμεση επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Ντούμπτσεκ διατηρήθηκε στη θέση του ως τον επόμενο χρόνο, οπότε και αντικαταστάθηκε από τον Γκούσταβ Χούσακ.

Έτσι η Άνοιξη της Πράγας δεν μπόρεσε να ευδοκιμήσει. Ωστόσο παραμένει ένα σημαντικό και τραγικό κεφάλαιο στην ευρωπαική ιστορία, σύμβολο του αγώνα για ελευθερία, δημοκρατία και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.