Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου
- Κυριάκος Γεωργίου-Φιλόλογος, Αρθρογράφος
- 18 Φεβ
- διαβάστηκε 5 λεπτά
Μετά την απόρριψη του σχεδίου Μακμίλλαν από την ελληνική κυβέρνηση και τον Μακάριο, αλλά και τις απειλές και την προσπάθεια των Άγγλων να επιβάλουν μονομερώς την εφαρμογή του, καθώς και με την έξαρση των διακοινοτικών συγκρούσεων το 1958 στο νησί, η ελληνική κυβέρνηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι χρειαζόταν μια νέα πολιτική για τη λύση του κυπριακού. Έτσι, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά με πλήρη ενημέρωση σε όλα τα στάδια του Μακαρίου, πρώτα με τον Έλληνα πρέσβη στην Άγκυρα και στη συνέχεια με τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ, προχώρησαν σε μια σφυγμομέτρηση των τουρκικών απόψεων, για τη δυνατότητα εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης ανεξαρτησίας, με την οποία θα αποκλειόταν τόσο η ένωση όσο και η διχοτόμηση. Η μυστική αυτή διπλωματία έφερε αποτελέσματα, ειδικά μετά τις συναντήσεις των υπουργών Εξωτερικών Αβέρωφ και Ζορλού κι έτσι προετοιμάστηκε και πραγματοποιήθηκε η διάσκεψη της Ζυρίχης, στις 5 Φεβρουαρίου του 1959, με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών των δύο χωρών και πολυπληθών διπλωματικών αντιπροσωπειών.
Η διάσκεψη αυτή κατέληξε σε συμφωνία, η οποία περιλάμβανε σχεδόν όλες τις πρόνοιες των τελικών συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου. Τα βασικά σημεία των συμφωνιών της Ζυρίχης ήταν τα ακόλουθα:
Το πολίτευμα της Κυπριακής Δημοκρατίας θα ήταν προεδρικό.
Η νεοσύστατη δημοκρατία θα γινόταν μέλος των Ηνωμένων Εθνών και θα είχε δική της σημαία.
Θα υπογράφονταν μια Συνθήκη Εγγυήσεως και μια Συνθήκη Συμμαχίας με την Ελλάδα, την Τουρκία και την Αγγλία, οι οποίες θα εγγυόνταν τη συνταγματική τάξη στην Κύπρο και την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τόσο η ένωση με άλλο κράτος όσο και η διχοτόμηση αποκλείονταν.
Οι επίσημες γλώσσες του νεοσύστατου κράτους θα ήταν η ελληνική και η τουρκική.
Ο πρόεδρος θα ήταν Έλληνας και ο Αντιπρόεδρος Τούρκος, με πενταετή θητεία και δικαίωμα βέτο σε θέματα άμυνας, εσωτερικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής.
Η κάθε κοινότητα θα εξέλεγε τους αξιωματούχους της, τον πρόεδρο και τους βουλευτές της η ελληνοκυπριακή κοινότητα και τον αντιπρόεδρο και τους βουλευτές της η τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Θα δημιουργούνταν κοινοτικές συνελεύσεις για κάθε κοινότητα, οι οποίες θα ήταν αρμόδιες για τις κοινοτικές τους υποθέσεις, όπως η παιδεία, η θρησκεία, ο γάμος, το διαζύγιο, οι πολιτιστικές και αθλητικές υποθέσεις κτλ.
Θα δημιουργούνταν θεσμοί ανεξάρτητων αξιωματούχων, όπως γενικός Εισαγγελέας, Γενικός Ελεγκτής, Διοικητής κεντρικής τράπεζας, αρχηγός Αστυνομίας και Χωροφυλακής κτλ. Οι ανεξάρτητοι αξιωματούχοι έπρεπε να προέρχονται από τη μια κοινότητα και οι βοηθοί τους από την άλλη κοινότητα.
Το υπουργικό συμβούλιο θα είχε 10 υπουργούς, εκ των οποίων 3 θα ήταν Τουρκοκύπριοι, που θα κατείχαν υποχρεωτικά ένα από τα υπουργεία Οικονομικών, Άμυνας ή Εξωτερικών.
Η βουλή θα είχε 50 βουλευτές, εκ των οποίων 35 Ελληνοκύπριους και 15 Τουρκοκύπριους (αναλογία 70-30%).
Η αναλογία 70-30 θα ίσχυε και για τη δημόσια υπηρεσία, αλλά όχι για τον κυπριακό στρατό, όπου η αναλογία θα ήταν 60-40%.
Η απονομή δικαιοσύνης θα παρεχόταν από δικαστές της ίδιας κοινότητας με τους διαδίκους. Αν οι διάδικοι ήταν και από τις δύο κοινότητες, έπρεπε να υπάρχουν δικαστές και από τις δύο κοινότητες. Επίσης ιδρυόταν συνταγματικό δικαστήριο με έναν Ελληνοκύπριο, έναν Τουρκοκύπριο κι έναν ουδέτερο δικαστή, καθώς και Ανώτατο Δικαστήριο από δύο Ελληνοκύπριους, έναν Τουρκοκύπριο κι έναν ουδέτερο δικαστή.
Στις μεγάλες πόλεις της Κύπρου θα υπήρχαν ξεχωριστά δημαρχεία για κάθε κοινότητα.
Στην Κυπριακή Δημοκρατία θα εγκαθίσταντο στρατιωτικές δυνάμεις από την Ελλάδα και την Τουρκία, η ελληνική ΕΛΔΥΚ με δύναμη 950 αντρών, και η τουρκική ΤΟΥΡΔΥΚ με δύναμη 650 αντρών.
Θα υπογραφόταν συμφωνία με την Αγγλία για την παραχώρηση υπό αγγλική κυριαρχία των στρατιωτικών βάσεων του Ακρωτηρίου και της Δεκέλειας.
Η συμφωνία αυτή υπογράφτηκε στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 και οι πρωθυπουργοί ανέλαβαν την υποχρέωση να ενημερώσουν για τη συμφωνία τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων, αλλά και την Αγγλία. Επίσης συμφωνήθηκε να γίνει νέα διάσκεψη στο Λονδίνο τις επόμενες μέρες, για να υπογραφεί η συμφωνία επίσημα, και από την Αγγλία και τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων.
Μετά την υπογραφή των συμφωνιών της Ζυρίχης, ο Καραμανλής ενημέρωσε τον Μακάριο, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω ότι ήταν πλήρως ενήμερος για τα διαδραματιζόμενα από την αρχή ως το τέλος. Μάλιστα, απέστειλε επιστολή στον Γρίβα, με την οποία τον καλούσε να αποδεχθεί τις συμφωνίες, αναφέροντάς του χαρακτηριστικά ότι δεν μπορούσε να επιτευχθεί η ένωση και τον καλούσε να δηλώσει δημοσίως ότι ο κυπριακός λαός θα πειθαρχούσε με τις αποφάσεις του Εθνάρχη και θα συμφωνούσε με την τελική λύση που θα αποδεχόταν η πολιτική ηγεσία.
Η διάσκεψη στο Λονδίνο άρχισε στις 17 Φεβρουαρίου και τον Mακάριο στην αγγλική πρωτεύουσα συνόδευσαν 35 προσωπικότητες, που στη συνέχεια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου.
Στη διάσκεψη έλαβαν μέρος:
Αγγλία: Χάρολντ Μακμίλλαν, πρωθυπουργός, Σελγουίν Λόιντ, υπουργός Εξωτερικών
Ελλάδα: Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρωθυπουργός, Ευάγγελος Αβέρωφ, υπουργός Εξωτερικών
Τουρκία: Αντνάν Μεντερές, πρωθυπουργός, Φατίν Ρουστού Ζορλού, υπουργός Εξωτερικών
Κύπρος (εκπρόσωποι των δύο κοινοτήτων): Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ', εκπρόσωπος των Ελληνοκυπρίων, Δρ. Φαζίλ Κιουτσούκ, εκπρόσωπος των Τουρκοκυπρίων
Στο Λονδίνο ο Μακάριος, χωρίς να αρνείται ότι ήταν πλήρως ενήμερος και σύμφωνος με όλα, άρχισε να εκφράζει κάποιες αμφιβολίες για την υπογραφή των συμφωνιών, πράγμα που έφερε έκρηξη οργής από τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος δήλωσε ότι η Ελλάδα θα τιμήσει την υπογραφή της και ότι αν η Κύπρος, δεν υπογράψει και θέλει να συνεχίσει τον αγώνα, να ψάξει αλλού να βρει συμμάχους. Επίσης οι Άγγλοι προέβλεπαν νέες κακουχίες και δάκρυα αν ο Μακάριος δεν μεταβάλει στάση και δεν αποδεχθεί τις συμφωνίες. Την ίδια ώρα όμως και ο Μακάριος δεν δίσταζε να δηλώνει ότι η συμφωνία αυτή άνοιγε μια νέα περίοδο ελευθερίας και ευημερίας για τους Κύπριους.
Την 18η Φεβρουαρίου 1959, δεύτερη μέρα της διάσκεψης, τα 35 παρευρισκόμενα μέλη της κυπριακής αντιπροσωπείας ψήφισαν στο ξενοδοχείο για την αποδοχή ή μη της Συμφωνίας της Ζυρίχης. 27 ψήφισαν υπέρ και 8 κατά (Τάσος Παπαδόπουλος, Βάσος Λυσαρίδης, Ανδρέας Ζαρτιάδης, Μιχαήλ Πίσσας, οι 3 ακελικοί δήμαρχοι: Λεμεσού Κώστας Παρτασίδης, Αμμοχώστου Ανδρέας Πούγιουρος και Λάρνακας Γεώργιος Χριστοδουλίδης, και ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας Χαραυγή Στέλιος Ιακωβίδης).
Τελικά την 19η Φεβρουαρίου 1959, τρίτη και τελευταία μέρα της διάσκεψης, ο Μακάριος έκανε στροφή 180 μοιρών και υπέγραψε τη συμφωνία, η οποία υπογράφηκε και από τις υπόλοιπες αντιπροσωπείες. Η πλήρης και οριστική αποχώρηση των Άγγλων έγινε στις 16 Αυγούστου του 1960, με την υποστολή της αγγλικής σημαίας από το κυβερνείο και την έπαρση της κυπριακής σημαίας.
Στην Κύπρο στην αρχή υπήρχαν επιφυλάξεις για τη συμφωνία, στη συνέχεια όμως και ειδικά μετά την απελευθέρωση των αγωνιστών από τις φυλακές, επικράτησε κλίμα ευφορίας. Την 1η Μαρτίου ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο, μέσα σε ξέφρενους πανηγυρισμούς και σύμφωνα με τις εφημερίδες «άδειασε η Κύπρος για να υποδεχθεί τον Εθνάρχη».
Στην Ελλάδα η αντιπολίτευση (Σοφοκλής Βενιζέλος, Ηλίας Ηλιού, Ηλίας Τσιριμώκος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Σπύρος Μαρκεζίνης, Γεώργιος Μαύρος και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης) χαρακτήρισε τις συμφωνίες επιζήμιες και προδοτικές. Οι επικρίσεις ήταν δριμύτατες και δεν υπήρξε μειονέκτημα της συμφωνίας που δεν μεγαλοποιήθηκε στο έπακρον. Μάλιστα η αντιπολίτευση υπέβαλε 2 προτάσεις μομφής κατά της κυβέρνησης, οι οποίες όμως καταψηφίσθηκαν.
Μετά την υπογραφή των συμφωνιών, που ουσιαστικά επικυρώθηκαν οι συμφωνίες της Ζυρίχης, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωσε ότι “είναι η ευτυχέστερη μέρα της ζωής μου”, ενώ ο Μακάριος δήλωσε “Νυξ αιώνων παραχωρεί την θέσιν της εις το γλυκύ φως της ημέρας και αθάνατον από τα βάθη της ιστορίας μας αναδύεται το μέγα μήνυμα, Νενικήκαμεν”.
Σε αντίθεση με την όλη στάση του Μακαρίου κατά τη διάρκεια των τριών ημερών που διήρκεσαν οι διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο, αναφέρεται το εξής περιστατικό: όταν το βράδυ της υπογραφής των Συμφωνιών η ελληνική κυβέρνηση είχε δώσει δεξίωση για τους Ελληνοκύπριους αντιπροσώπους στο ξενοδοχείο Claridge, ο Αρχιεπίσκοπος είπε στον Καραμανλή μπαίνοντας: “Κύριε Πρόεδρε, φανταστήκατε ποτέ ότι δεν θα υπέγραφα;”. “Τότε προς τι όλα αυτά;” ρώτησε ο Καραμανλής. Και ο Αρχιεπίσκοπος απάντησε: “Είχα τους λόγους μου”. Λόγοι οι οποίοι ποτέ δεν αποκαλύφθηκαν…
Η εύθραυστη συνταγματική τάξη που εγκαθιδρύθηκε με τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, οδήγησε τελικά σε διακοινοτικές συγκρούσεις το 1963-1964, οι οποίες κατέληξαν στην τουρκική εισβολή το 1974 και στη συνεχιζόμενη κατοχή της μισής Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα.
