Τα 13 σημεία του Μακαρίου το 1963

Όλοι έχουμε ακούσει για τα 13 σημεία του Μακαρίου του 1963, που αποσκοπούσαν στην αναθεώρηση του Συντάγματος Ζυρίχης-Λονδίνου. Πόσοι όμως ξέρουμε επακριβώς ποια ήταν τα σημεία αυτά;

Πιο κάτω θα προσπαθήσουμε να τα απαριθμήσουμε ένα προς ένα, αν και διάφοροι συγγραφείς και ερευνητές στα χρόνια που πέρασαν δεν συμφωνούν επακριβώς ποια ήταν τα σημεία, καθώς υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για μερικά από αυτά, ήσσονος σημασίας. Εμείς ανατρέξαμε στην πρωτογενή πηγή του Γλαύκου Κληρίδη, ο οποίος, όπως θα δείτε παρακάτω, ήταν ένας από τους διαμορφωτές των 13 σημείων.

Από τον Ιούλιο του 1963 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποφάσισε να καταθέσει εισηγήσεις για την τροποποίηση του Συντάγματος της Ζυρίχης-Λονδίνου, έχοντας και την θετική στάση των Άγγλων ότι θα έβλεπαν με κατανόηση μια τέτοια ενέργεια. Ωστόσο, τόσο οι συμβουλές της ελληνικής κυβέρνησης όσο και οι συμβουλές από στενούς συνεργάτες του ήταν αντίθετες με την πρόθεσή του αυτή. Ακόμα και η Τουρκία τον προειδοποίησε να μην προχωρήσει σε μονομερή αλλαγή του συντάγματος. Όμως σε συνέντευξή του στον Κώστα Χατζηαργύρη της εφημερίδας Φιλελεύθερος, ο Μακάριος ήδη από τις 6-7 Αυγούστου 1963 δήλωσε ξεκάθαρα ότι: «Η αναθεώρησις των Συμφωνιών και του Συντάγματος θα επιδιωχθεί έστω και διά μονόπλευρων εν ανάγκη πρωτοβουλιών και μέτρων υπό της κυπριακής ηγεσίας».

Έτσι τον Αύγουστο του 1963 όρισε μια επιτροπή για την ετοιμασία των προτάσεων. Η επιτροπή αυτή αποτελόταν από τους Γλαύκο Κληρίδη, Πρόεδρο της Βουλής, Στέλλα Σουλιώτη, υπουργό Δικαιοσύνης, Τάσο Παπαδόπουλο, υπουργό Εργασίας, Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη, δικαστή του Συνταγματικού Δικαστηρίου, και Κρίτωνα Τορναρίτη, Γενικό Εισαγγελέα. Η επιτροπή ανέλαβε να ετοιμάσει γραπτές εισηγήσεις και επιχειρήματα για την αναθεώρηση του Συντάγματος και κατέληξε σε ένα σύνολο προτάσεων, τις οποίες ενέκρινε ο Μακάριος και οι οποίες όταν υποβλήθηκαν, έμειναν γνωστές ως Τα 13 Σημεία του Μακαρίου. Οι προτάσεις αυτές είχαν ως κύριο στόχο την άρση θεσμικών αδιεξόδων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ώστε να υπάρχει καλύτερη λειτουργία του νεοσύστατου κράτους, και παραδόθηκαν στην τουρκοκυπριακή πλευρά, καθώς και στις εγγυήτριες δυνάμεις Ελλάδα, Τουρκία και Αγγλία, από τον Μακάριο στις 29 Νοεμβρίου του 1963.

Τα 13 σημεία που πρότεινε ο Μακάριος ήταν τα εξής:

1. Κατάργηση του δικαιώματος βέτο του Προέδρου και του Αντιπροέδρου: Ο Πρόεδρος (Ελληνοκύπριος) και ο Αντιπρόεδρος (Τουρκοκύπριος) είχαν το δικαίωμα να ασκήσουν βέτο στις αποφάσεις της κυβέρνησης. Ο Μακάριος πρότεινε την κατάργηση του δικαιώματος αυτού με το επιχείρημα να αποφεύγονται τα αδιέξοδα στη λήψη των αποφάσεων.

2. Αναπλήρωση Προέδρου Δημοκρατίας: Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας όταν απουσιάζει να γίνεται από τον Αντιπρόεδρο (που ήταν Τουρκοκύπριος) αντί από τον Πρόεδρο της Βουλής (που ήταν Ελληνοκύπριος).

3. Αναθεώρηση της εκλογής Προέδρου και Αντιπροέδρου της Βουλής: Με βάση το Σύνταγμα ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Βουλής εκλέγονταν με ξεχωριστή ψηφοφορία από τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους βουλευτές αντίστοιχα. Ο Μακάριος πρότεινε να εκλέγονται με κοινή ψηφοφορία μεταξύ του συνόλου των βουλευτών.

4. Αναπλήρωση του Προέδρου της Βουλής: Τον Ελληνοκύπριο Πρόεδρο της Βουλής να αναπληρώνει ο Τουρκοκύπριος Αντιπρόεδρος της Βουλής αντί ο γηραιότερος Ελληνοκύπριος βουλευτής.

5. Κατάργηση των χωριστών κοινοτικών πλειοψηφιών στη Βουλή: Το Σύνταγμα προέβλεπε ότι για ορισμένα νομοσχέδια χρειαζόταν η πλειοψηφία τόσο των Ελληνοκυπρίων όσο και των Τουρκοκυπρίων βουλευτών, δηλαδή προβλεπόταν χωριστή πλειοψηφία. Ο Μακάριος πρότεινε την κατάργηση αυτής της πρόνοιας και την εισαγωγή της απλής πλειοψηφίας.

6. Ενιαίος δήμος σε κάθε πόλη: Το Σύνταγμα προέβλεπε τη δημιουργία ξεχωριστών δήμων για Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους σε κάθε πόλη. Ο Μακάριος πρότεινε τη δημιουργία ενιαίων δήμων με κοινή διοίκηση. Επίσης προτάθηκε όπως το δημοτικό συμβούλιο των πόλεων αποτελείται από Έλληνες και Τούρκους συμβούλους ανάλογα με τον αριθμό των Ελλήνων και Τούρκων δημοτών σε κάθε πόλη. Ακόμα πρότεινε, μετά την αφαίρεση των δαπανών για τις κοινές υπηρεσίες κάθε δήμου, ένα ποσοστό του υπολοίπου ποσού να διατίθεται σύμφωνα με απόφαση των Τούρκων συμβούλων.

7. Ενοποίηση των δικαστηρίων: Πρότεινε την κατάργηση των ξεχωριστών δικαστηρίων για Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους και την καθιέρωση κοινών δικαστηρίων για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως καταγωγής.

8. Ενοποίηση των σωμάτων ασφαλείας: Πρότεινε την ενοποίηση των σωμάτων ασφαλείας (αστυνομία και χωροφυλακή) σε ένα κοινό σώμα, αντί για ξεχωριστά σώματα για Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Επίσης πρότεινε όπως γίνει πρόβλεψη ώστε όταν ο αρχηγός και ο υπαρχηγός της αστυνομίας να προέρχονται από διαφορετική κοινότητα. Δηλαδή όταν ο αρχηγός είναι Έλληνας ο υπαρχηγός να είναι Τούρκος και το αντίστροφο.

9. Καθορισμός με νόμο της αριθμητικής δύναμης στις ένοπλες δυνάμεις: Προτάθηκε η μείωση της συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στον κυπριακό στρατό από 40% σε ποσοστό αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού τους. Ο κυπριακός στρατός αποτελόταν από 2000 άντρες. Επίσης η δύναμη των δυνάμεων ασφαλείας να καθορίζεται με νόμους και όχι μετά από συμφωνία Προέδρου και Αντιπροέδρου για τον αριθμό τους.

10. Μείωση του ποσοστού των Τουρκοκυπρίων στη δημόσια υπηρεσία και στις δυνάμεις ασφαλείας: Οι Τουρκοκύπριοι συμμετείχαν στη Δημόσια Υπηρεσία σε ποσοστό 30%. Ο Μακάριος πρότεινε τη μείωση του ποσοστού αυτού σε αναλογία που θα αντιστοιχούσε στον πληθυσμό τους (περίπου 18% του συνολικού πληθυσμού).

11. Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας: Προτάθηκε η μείωση των μελών της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας σε 5 από 10 που προνοούσε το Σύνταγμα.

12. Αποφάσεις της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας: Οι αποφάσεις της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία και όχι με απόλυτη πλειοψηφία. Και αν υπήρχε ισχυρισμός για διακρίσεις, να μπορούν είτε οι Έλληνες είτε οι Τούρκοι μέλη της επιτροπής, να ζητήσουν από τον Πρόεδρο της επιτροπής και αυτός να υποχρεούται να κάνει αναφορά στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο.

13. Κοινοτικές συνελεύσεις: Τέλος, ο Μακάριος πρότεινε να καταργηθεί η ελληνική κοινοτική συνέλευση. Ωστόσο αν η τουρκική κοινότητα επιθυμούσε να διατηρήσει την κοινοτική της συνέλευση, να είναι ελεύθερη να το κάνει.

Οι προτάσεις αυτές όμως θεωρήθηκαν από την τουρκοκυπριακή πλευρά ως προσπάθεια περιορισμού των δικαιωμάτων και των προνομίων των Τουρκοκυπρίων που είχαν θεσμοθετηθεί στη Συνθήκη της Ζυρίχης και στο Σύνταγμα της Κύπρου, και παρά το ότι ο Μακάριος θεωρούσε ότι μερικές πρόνοιες των σημείων ενίσχυαν την τουρκική πλευρά, τις απέρριψαν. Η Τουρκία, επίσης, αντέδρασε αρνητικά, και η κατάσταση οδήγησε τελικά στη διακοπή της συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων, που μεσοπρόθεσμα μας έφεραν την de facto διαίρεση της Κύπρου, η οποία συνεχίζεται ως σήμερα.

Κυριάκος Γεωργίου

Πηγές

Γλαύκου Κληρίδη, Η Κατάθεσή μου, τόμος 1, σελ. 188-207

Λεόντιου Ιεροδιακόνου, Μοιραία Ηγεσία (1948-2021), Ο Μακάριος και συνεχιστές, σελ. 86-87

Άγγελου Χρυσοστόμου, Τα 13 σημεία του Μακαρίου, Εφ. Καθημερινή 15.05.2016

Ανδρέα Πολυκάρπου, Από την Ανεξαρτησία στα 13 Σημεία του Μακαρίου - Οι δικοινοτικές ταραχές του 1963 και η πρώτη διχοτόμηση της Κύπρου, Offside news 01.10.2017

cna.gr Χριστούγεννα 1963, η πρώτη διχοτόμηση της Κύπρου