Προτάσεις-Σύνταγμα Ράντκλιφ 1956-1957

Η αποτυχία των συνομιλιών Μακαρίου - Χάρντινγκ τον Φεβρουάριο του 1956 και η εξορία του τον Μάρτιο, οδήγησαν την Ελλάδα στην κατάθεση τρίτης προσφυγής στα Ηνωμένα έθνη τον Μάρτιο του 1956, που είχε ως στόχο τη συμπερίληψη του κυπριακού στη Γενική Συνέλευση για έκδοση ψηφίσματος για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού. Παράλληλα, αυξάνονταν οι διεθνείς αντιδράσεις εναντίον των Άγγλων για την εξορία του Μακαρίου, ενώ ο αγώνας της ΕΟΚΑ, αλλά και τα καταπιεστικά μέτρα του Χάρντινγκ εντάθηκαν. Αυτά τα γεγονότα οδήγησαν τους Άγγλους να επιταχύνουν την ανάληψη πρωτοβουλίας για να φέρουν νέο σχέδιο για το κυπριακό. Έτσι, τον Ιούλιο του 1956 διόρισαν τον διάσημο Άγγλο συνταγματολόγο Λόρδο Ράντκλιφ για να μελετήσει τις επιθυμίες των δύο κοινοτήτων της Κύπρου και να υποβάλει ολοκληρωμένο σχέδιο συντάγματος για τη λύση του κυπριακού.

Οι Ελληνοκύπριοι ωστόσο αρνήθηκαν να τον συναντήσουν και να του θέσουν τις θέσεις τους, επειδή ακόμα διαρκούσε η εξορία του Μακαρίου. Έτσι οι συναντήσεις του περιορίστηκαν στους Τουρκοκύπριους, οι οποίοι και υπέβαλαν τις προτάσεις και τις θέσεις τους. Τον Νοέμβριο του 1956 ο Ράντκλιφ υπόβαλε στην αγγλική κυβέρνηση το σχέδιο συντάγματος που εκπόνησε για την Κύπρο, επεξηγώντας και τους λόγους για τους οποίους κατέληξε σε αυτές τις προτάσεις.

Ουσιαστικά επρόκειτο για ένα σύνταγμα περιορισμένης αυτοκυβέρνησης, που οι κυριότερες πρόνοιές του ήταν οι ακόλουθες:

1. Τα θέματα άμυνας, εξωτερικών υποθέσεων και εσωτερικής ασφάλειας θα παρέμεναν στα χέρια του Άγγλου κυβερνήτη.

2. Θα δημιουργόταν ένα μεικτό σώμα εκλεγμένων και δημόσιων αξιωματούχων, που θα επιλαμβανόταν των θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος των δύο κοινοτήτων.

3. Θα δημιουργόταν Βουλή, που θα είχε 24 μέλη που θα εκλέγονταν από τους Ελληνοκύπριους, 6 μέλη που θα εκλέγονταν από τους Τουρκοκύπριους και 6 διορισμένα μέλη, που θα αντιπροσώπευαν τους Άγγλους, τους Μαρωνίτες, τους Αρμένιους και τους Λατίνους της Κύπρου, σύνολο 36 βουλευτές.

4. Θα δημιουργόταν ειδικό σώμα για την εκδίκαση υποθέσεων διοικητικών διακρίσεων ανάμεσα στα μέλη των κοινοτήτων.

5. Το υπουργικό συμβούλιο θα αποτελόταν από τον Πρωθυπουργό και 6 υπουργούς, αλλά θα είχε έναν υπουργό για τις τουρκικές υποθέσεις, περιλαμβανομένης και της τουρκοκυπριακής παιδείας.

6. Θα δημιουργόταν Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας.

7. Η εκπαίδευση της κάθε κοινότητας θα διοικόταν από ένα ανεξάρτητο συμβούλιο.

8. Δεν θα επιτρέπονταν αλλαγές στο νομοθετικό σώμα χωρίς τη συγκατάθεση της πλειοψηφίας και των Τουρκοκυπρίων μελών του.

9. Η αρχή της αυτοδιάθεσης θα ήταν δυνατή μόνο με ξεχωριστές πλειοψηφίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

10. Θα υπήρχε ίσος αριθμός Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στο Ανώτατο Δικαστήριο, στο οποίο θα προέδρευε ένας μη Κύπριος δικαστής, στο συμβούλιο της ραδιοφωνίας και στις επιτροπές των μεικτών σχολείων.

11. Η Κύπρος θα παρέμενε υπό αγγλική κυριαρχία.

12. Θα παρέμεναν στην Κύπρο οι αγγλικές βάσεις.

Δηλαδή επί της ουσίας, το σύνταγμα Ράντκλιφ εισήγαγε την αρχή της δυαρχίας και θεμελίωνε τη διατήρηση της αγγλικής κυριαρχίας, ενώ με την πρόνοια για την αυτοδιάθεση, ουσιαστικά ακύρωνε το αίτημα και προωθούσε με έμμεσο τρόπο τη διχοτόμηση, αφού κάθε κοινότητα θα μπορούσε να αποφασίσει διαφορετικά, δηλαδή οι Ελληνοκύπριοι να αποφασίσουν ένωση με την Ελλάδα και οι Τουρκοκύπριοι ένωση με την Τουρκία ή διχοτόμηση. Αυτό ήταν και το μεγάλο του μειονέκτημα. Άλλο αρνητικό ήταν ότι έθετε σημαντικούς περιορισμούς στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και έδινε αυξημένες νομοθετικές εξουσίες στον Κυβερνήτη. Επίσης τονιζόταν ότι αν δεν έληγε η κατάσταση έκτακτης ανάγκης και δεν σταματούσε ο αγώνας της ΕΟΚΑ, το σύνταγμα Ράντκλιφ δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί.

Στα θετικά του συντάγματος ήταν ότι:

α. υιοθετούσε τη θέση του Μακαρίου κατά τις συζητήσεις με τον Χάρντινγκ για ύπαρξη σαφούς πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων στη Βουλή

β. Ο πρωθυπουργός θα διοριζόταν από την πλειοψηφία της Βουλής

γ. Οι υπουργοί θα ήταν υπόλογοι στη Βουλή και όχι στον Κυβερνήτη

δ. Θα δημιουργούνταν στην Κύπρο θεσμοί, όπως π.χ. η Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας, η Ραδιοφωνία κτλ.

ε. Λάμβανε υπόψη την πληθυσμιακή αναλογία, παρά τις διαφωνίες των Τουρκοκυπρίων, με ισχυρή όμως προστασία των μειονοτήτων του νησιού.

Για την αποδοχή του συντάγματος Ράντκλιφ η αγγλική πλευρά προσπάθησε να πείσει και να πιέσει τον Μακάριο να το δεχτεί, παρά το ότι ήταν στην εξορία, με πολλούς και διάφορους τρόπους. Πρώτα με τον Αρχιεπίσκοπο του Canterbury, ο οποίος με επιστολή του την Πρωτοχρονιά του 1957 κάλεσε τον Μακάριο, ως χριστιανός ηγέτης που είναι να αποκηρύξει τη χρήση βίας από την ΕΟΚΑ και να αποδεχτεί το σύνταγμα Ράντκλιφ σαν ένα σημαντικό βήμα επίλυσης του κυπριακού, και ακολούθως με τον βουλευτή Μπέκερ, που διαμήνυσε στον Ελληνοκύπριο ηγέτη ότι δεν πρέπει να απορριφθούν οι παραχωρήσεις του Ράντκλιφ προς τους Ελληνοκύπριους.

Τον Φεβρουάριο του 1957 ο ΟΗΕ με την απόφασή του 1043/ΧΙ, μετά την τρίτη ελληνική προσφυγή, κάλεσε τα δύο μέρη να βρουν μια ειρηνική λύση σύμφωνα με τον καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Στις 14 Μαρτίου του 1957 η ΕΟΚΑ κυκλοφόρησε προκήρυξη με την οποία ενημέρωνε ότι ήταν έτοιμη να ακολουθήσει την απόφαση των ΗΕ και να αναστείλει τη δράση της, αν οι Άγγλοι άφηναν ελεύθερο τον Μακάριο, για να μπορέσει να διαπραγματευτεί μια ειρηνική λύση. Οι Άγγλοι, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε ειρηνική διευθέτηση χωρίς την παρουσία του Μακαρίου, τον άφησαν ελεύθερο στις 28 Μαρτίου του 1957, με τον όρο να μην επιστρέψει στην Κύπρο.

Τελικά το σύνταγμα Ράντκλιφ απορρίφθηκε από την Ελλάδα ως ανελεύθερο και αντίθετο στο πνεύμα που επικρατούσε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ και ο Μακάριος αρνήθηκε καν να το συζητήσει, συνεπικουρούμενος από το Εθναρχικό Συμβούλιο, που επίσης το απέρριψε. Η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι φυσικά το αποδέχθηκαν, αφού εισήγαγε και επίσημα το σπέρμα της διχοτόμησης.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι με το σύνταγμα Ράντκλιφ η Αγγλία προσπάθησε από τη μια να ικανοποιήσει την Τουρκία με την εισαγωγή σπερμάτων διχοτόμησης και από την άλλη, μέσω της απειλής για διχοτόμηση, να εκφοβίσει τους Ελληνοκύπριους και να τους εξαναγκάσει να εγκαταλείψουν το όραμα για ένωση, να τερματίσουν τον ένοπλο αγώνα και να στραφούν σε συζητήσεις για αναζήτηση πολιτικής λύσης, με προστασία των μειονοτήτων του νησιού. Με τον τρόπο αυτόν θα εξασφάλιζαν και την εσαεί διατήρηση των βάσεων τους.

Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το σχέδιο είχε βελτιώσεις σε σχέση με τις προτάσεις Χάρντινγκ που προηγήθηκαν, και τις οποίες ο Μακάριος θεωρούσε ως τη μόνη πραγματικά χαμένη ευκαιρία λύσης του κυπριακού…

Κυριάκος Γεωργίου

kikispyrga@gmail.com